Taal van het vakwerkhuis

Als je omringd wordt door dorpen en stadjes met vakwerkhuizen zou je oog lui kunnen worden en je geest blasé. Weer zo’n huis.
Maar als je omringd wordt door dorpen en stadjes met vakwerkhuizen zou je oog ook extra getriggerd kunnen worden en je geest nieuwsgierig. Want als je beter kijkt zie je dat geen vakwerkhuis hetzelfde is. Natuurlijk: het was maatwerk en geen fabriekswerk. Toch had ik het idee dat er meer achter zat en ging op zoek naar antwoorden.

Zo ontdekte ik al gauw dat het bouwen met hout en leem geen Duitse vinding is maar afkomstig uit het 14^de eeuwse Italië. En dat de meeste vakwerkhuizen die je nu nog kan bewonderen van na de Dertig Jarige oorlog zijn. In die periode (1618-1648) is er waanzinnig veel verwoest in de toenmalige Duitse staten. 

Het principe van de vakwerkbouw wordt ook toegepast bij bruggenbouw. Balken en staven worden in recht- en driehoeken verbonden tot een onwrikbaar geheel. Verdieping na verdieping verbinden de timmerlui de regels (horizontale balken), stijlen (verticalen) en schuine schoren tot een stevig raamwerk. De gaten worden opgevuld met zogenaamd vitswerk, een vlechtwerk van leem en takjes en later baksteen.

Kleur van de balken

Het skelet is vaak van eikenhout maar er wordt ook vaak gebruik gemaakt van minder duurzame houtsoorten zoals essen, kersen of naaldhout. Traditioneel werd de leem witgekalkt en maakten men de houten balken bruin met een mengsel van ossenbloed en kleurstof of met zwarte of rode beits.  In de Rooms Katholieke gebieden zijn  de balken vaak blauw geverfd, de kleur van de Heilige Maagd Maria en de bewoners voegden vaak Bijbelspreuken toe. Ook werden er  in de balken figuren uitgesneden.

Maar nu komt het mooie: de vakwerkconstructie kent een eigen taal. Eerst domineerde de functionaliteit, later de sierelementen in stijlen van renaissance tot barok. Zo verschenen er V-vormen, Andreaskruizen en ruiten op de gevels.

Fingers crossed

Het Andreaskruis is een heraldisch kruis dat schuin staat, dus bestaande uit de twee diagonalen van een rechthoek. Het dankt zijn naam aan de apostel Andreas, die aan een dergelijk kruis zou zijn gekruisigd.  In de Germaanse symboliek werd aan het schuinkruis een goddelijke kracht toegedicht.  Het beeld  werd door mensen gebruikt als bescherming tegen het kwade, tegen boze geesten, demonen en onheil.  Ik moet denken aan ‘fingers crossed’ als je hoopt dat iets goed gaat.
Je treft het teken van het schuinkruis ook vaak aan op muurankers, als bescherming tegen blikseminslag. Tegen de woede van Donar of Thor, de West Germaanse god van de donder.

En er zijn meer stijlfiguren op de gevels van vakwerkhuizen met een symbolische betekenis.  Zo laat de klapstoelconstructie zien dat het huis bewoond werd door een hoogwaardigheidsbekleder. En ontdek je de levensboom? Dan mag je er van uitgaan dat de eigenaar kennis heeft van goed en kwaad.

Aan het begin van de 16^de eeuw ontstond uit een steunconstructie de vorm van de ‘Wilde Mann’. Deze figuur werd steeds populairder omdat bewoners dachten en krachten aan te ontlenen.  Een van d eerste gebouwen die met dit symbool getooid werd was het raadhuis van Asfeld. In de 17^de en 18^de eeuw ontstonden ingewikkelder uitvoeringen die culmineerden in de sierlijke barok ( de vierde versie van de Wilde Mann).

De drie koningen

Op veel huizen vind je de letters C M en B. Deze initialen staan voor de drie koningen Melchior, Caspar en Balthasar. Op 6 januari trokken gelovige burgers langs de huizen in dorpen en steden om de letters op deuren en balken te kalken. Ze schonken de bewoners wijsheid, zo dacht men.  Een mooi (bij-)geloof.